U petak, 25. oktobra 2024. godine, u Ogranku SANU u Nišu održana je promocija zbornika radova Pastirska leksika prizrensko-timočkih govora. Zbornik predstavlja rezultat rada na projektu O-33-23 Pastirska / stočarska leksika prizrensko-timočkih govora, koji od 2023. godine zajednički realizuju Ogranak SANU u Nišu i Institut za srpski jezik SANU.
Koordinator ovog projekta je akademik Aleksandar Loma, rukovodilac prof. dr Sofija Miloradović, naučni savetnik Instituta za srpski jezik SANU, konsultant prof. dr Nedeljko Bogdanović, redovni profesor Filozofskog fakulteta Univerziteta u Nišu (u penziji), organizator projektnih aktivnosti je dr Ana Savić-Grujić, viši naučni saradnik Instituta za srpski jezik SANU, dok istraživački tim čini većinski deo saradnika Dijalektološkog odseka Instituta. Recenzenti zbornika bili su akademik Jasmina Grković-Mejdžor i dopisni član SANU Ljubinko Radenković.
Učesnike promocije i publiku najpre je pozdravio dopisni član SANU Vlada Veljković, predsednik Komisije za rukovođenje radom Ogranka SANU u Nišu, ističući osnove rada Ogranka i izuzetno dobru saradnju s Institutom za srpski jezik SANU na različitim planovima.
O samom zborniku prvi je govorio akademik Aleksandar Loma, u svojstvu glavnog urednika zbornika i koordinatora projekta. Izlaganje je započeo rečima prof. dr Nedeljka Bogdanovića o stočarskom leksičkom fondu koji je nastajao vekovima, a sada se pod uticajem društvenih promena „nesrazmerno brzo predaje zaboravu”. Akademik Aleksandar Loma je u uvodnoj reči pre svega istakao zasluge i zalaganja prof. dr Nedeljka Bogdanovića. Potom je govorio o trodelnoj strukturi zbornika i prisutne kratko upoznao sa njegovim sadržajem. Istakao je da Zbornik, osim Predgovora i Uvoda urednika prof. dr Nedeljka Bogdanovića, obuhvata 14 autorskih i koautorskih referata koji donose analitička promišljanja, metodološke postavke i pregledna saznanja o mnogim jezičkim relevantnostima iz domena pastirstva, kao i značajan prilog u vidu popisa radova u vezi s pastirskom leksikom: I (Neka pitanja strukture pastirske leksike prizrensko-timočkih govora) Nedeljko Bogdanović, Sofija Miloradović, Osnovne postavke naučnoistraživačkog projekta Pastirska leksika prizrensko-timočkih govora, Sofija Miloradović i Sandra Savić, Nazivi za stoku prema vremenu mlađenja i uzrastu, Biljana Savić i Zoran Simić, O nekim pridevima sa značenjem osobina kod životinja u prizrensko-timočkim govorima, Marina Jurišić, Nazivi za crnu ovcu u prizrensko-timočkim govorima, Miljana Čopa, Lekseme za označavanje psa: realema Canis familiaris u prizrensko-timočkim govorima, Zoran Simić, Leksika mleka i prerade mleka u prizrensko-timočkim govorima, Ana Savić-Grujić, Sandra Savić, Odeća i obuća pastira u govorima prizrensko-timočke dijalekatske oblasti; II (Jezički folklor, igre) Tanja Milosavljević, Pastirska leksika prizrensko-timočkih govora u pastirskom folkloru, Nedeljko Bogdanović, Iz pastirskog jezičkog folklora jugoistočne Srbije, Nina Aksić, Pastirske igre i čobanska nadmetanja na prizrensko-timočkom govornom području; III (Paralele – prizrensko-timočki govori i druga područja) Jovana Bojović Joksimović, Pastirska leksika prizrensko-timočkih govora u širem kontekstu, Golub Jašović, Dušan Stefanović, Izazovi i ograničenja jedne leksikografske paralele – Nazivi za mleko i mlečne proizvode u selima Aleksinačkog Pomoravlja i Pećkog Podgora, (Bibliografski prilog) Sandra Savić, Bibliografija radova u vezi s pastirskom leksikom.
Na promociji je govorio i dopisni član SANU Ljubinko Radenković, recenzent zbornika. Ukazavši prvenstveno na značaj saradnje Instituta sa Ogrankom na organizaciji naučnih projekata i realizaciji različitih naučnih aktivnosti, iskazao je i lično zadovoljstvo što ima priliku da govori o zborniku i višedecenijskoj saradnji s prof. dr Nedeljkom Bogdanovićem. Na kraju, pročitao je svoju pesmu koja se semantičkim sadržajem uklapa u tematiku zbornika, a što je izlaganju dalo toplu lirsku notu, inače posebno dragu prof. Bogdanoviću.
Prof. dr Sofija Miloradović, direktor Instituta za srpski jezik SANU i rukovodilac projekta, najpre je srdačno pozdravila kolege s Filozofskog fakulteta Univerziteta u Nišu i čestitala im Dan Fakulteta. Potom je u ime projektnog tima i svoje lično ime zahvalila Srpskoj akademiji nauka i umetnosti, Ogranku SANU u Nišu i Naučnom veću Instituta za srpski jezik SANU, glavnom uredniku akademiku Aleksandru Lomi, recenzentima koji su Odeljenju jezika i književnosti SANU preporučili rukopis za objavljivanje – akademiku Jasmini Grković-Mejdžor i dopisnom članu SANU Ljubinku Radenkoviću, te članovima Uređivačkog odbora – profesorima Slobodanu Remetiću, Mati Pižurici, Žarku Bošnjakoviću, Radivoju Mladenoviću i Golubu Jašoviću, kao i recenzentima navedenim na početku knjige. Istakla je da su svi pomenuti svojim prilježnim čitanjem zbornika i dragocenim sugestijama znatno doprineli njegovom kvalitetu.
Izlaganje prof. dr Sofije Miloradović bilo je naslovljeno na sledeći način i tako strukturirano: O jednom projektu, jednom zborniku i jednom uredniku. Govoreći o projektu, koji je prihvaćen na sednici Odbora održanoj 26. decembra 2022. godine, istakla je da se on temom – „terminološki sistem jednog značajnog segmenta tradicionalne privrede i kulture – stočarenja, tj. pastirskog zanimanja” i strukturom naslanja na prethodna istraživanja u okviru Centra za naučnoistraživački rad SANU i Univerziteta u Niš, a od 2016. godine u okviru Ogranka SANU u Nišu. Naime, ovim projektom predviđeno je sledeće: (1) prikupiti građu sa terena prizrensko-timočkih govora, gde je stočarstvo, poglavito pastirsko, planinsko, nekada bilo jedna od dveju osnovnih privrednih delatnosti, (2) proučiti sakupljenu građu, (3) dovesti je u vezu sa istovrsnom leksikom sa šireg područja srpskog jezika, (4) obraditi je po temama koje građa ponudi, te (5) sačiniti zbornik radova, rečnik i atlas. Govoreći o stočarstvu, koje je pored ratarstva najraširenija oblast privredne delatnosti na selu, prof. dr Sofija Miloradović je naglasila da su istorijske i društveno-ekonomske promene uticale na to da se i ovaj terminosistem u jezičkom i kulturnom smislu uglavnom svodi samo na sećanja i ostatke nekadašnje žive delatne prakse seoskog stanovništva. Značaj zbornika ogleda se pre svega u tome što tekstovi u okviru pastirskog terminosistema donose imenovanja entiteta iz oblasti materijalne, duhovne i socijalne kulture, a posredno i obilje korisnih etnoloških podataka. U trećem segmentu izlaganja iskazana je duboka zahvalnost profesoru Nedeljku Bogdanoviću na više no dobro pripremljenom terenu za rad na proučavanju pastirske leksike, te na osmišljavanju strukture ovog zbornika, datim smernicama, sugestijama i primedbama. Na kraju izlaganja dr Sofija Miloradović nije želela da izostavi ličnu notu, te je prisutne upoznala sa sadržinom poslednjeg pisma koje joj je uputio prof. Bogdanović.
Dr Ana Savić-Grujić je pozdravila prisutne zahvalivši na prilici da govori kao organizator projektnih aktivnosti. Naznačila je da višegodišnja kontinuirana istraživanja i rezultati iz njih proizašli čine dobru osnovu za dalja proučavanja pastirske leksike, među kojima se primarno izdvaja izrada Atlasa pastirske leksike prizrensko-timočkih govora, novi projektni zadatak Dijalektološkog odseka Instituta za srpski jezik SANU prihvaćen u planu rada Ogranka SANU u Nišu. S obzirom na to da su u središtu istraživačke pažnje prvenstveno aspekti pastirenja koji donose saznanja u vezi s ovčarstvom – s uzgojem ovaca, prostorom i prostorijama za boravak pastira i stada, preradom mleka, te različitom opremom koju pastiri koriste, izdvojila je pojedine realije koje su predstavljene u zborniku ili ranijim istraživanjima, a za koje u terenskoj građi postoje različita imenovanja, te predstavljaju potencijalno dobar materijal za lingvističke karte. Kartografisanjem pastirske leksike, pored geografskog rasprostiranja, ukazaće se i na pravce razvoja ove leksike kao jezičkog svedočanstva jedne privredne delatnosti. Zaključno, izrada Atlasa pastirske leksike prizrensko-timočkih govora predstavljaće krunu dosadašnjeg proučavanja pastirske leksike i dati mu neophodnu geografsku perspektivu.
Na kraju promocije je dr Nina Aksić, viši naučni saradnik Etnografskog instituta SANU i jedan od autora priloga za Zbornik, pročitala nekoliko kraćih pesama iz folklorne zbirke Etnografskog instituta SANU, koja sadrži oko 20.000 pesama prikupljanih od 1947. godine do sredine sedamdesetih godina HH, a koje se temom uklapaju u temu predstavljanog zbornika, ali su zapravo odraz društveno-političkog perioda u kome su nastajale i prema kome su upodobljavane.
U diskusiji je bilo reči o značaju leksikona kao kondenzata kultura i izvora motiva i građe poetskih i drugih stvaralačkih poduhvata, a davani su predlozi i obrazlagane mogućnosti za objavljivanje sabranih, odnosno odabranih dela prof. dr Nedeljka Bogdanovića, u okviru širih projekata izdavanja dela znamenitih istraživača, naučnika i stvaralaca Niša.
Vest preuzeta sa https://www.ogranaknis.sanu.ac.rs/promocija-zbornika-pastirska-leksika-prizrensko-timockih-govora/.
